- Bu gezi yazısında İstanbul’un tarihi Yarımadası’nda bulunan Yerebatan Sarnıcı’nı ve yer altının en dikkat çekici mitoloji ikonu Medusa’dan bahsedeceğiz. İstanbul’un tarihi dokusunda gezilip görülecek birçok nokta bulunur. Bu noktalardan biri de Yerebatan Sarnıcı.
İstanbul’un tarihi Yarımada’sında yer alan bu büyük su sarnıcı, 527-565 yılları arasında Bizans İmparatoru I. Justinianus’un emriyle inşa edilmiş. Şehrin merkezi ve soyluların yaşadığı bölge olarak Ayasofya’ya çok yakın bir yerde şehrin su ihtiyacını karşılamak için yapılmış. Sarnıç, su temini için kullanılmış olup içindeki sütunlar ve sütun başlıklarıyla dikkat çekiyor. Özellikle sarnıcın sularının içinde ters şekilde yerleştirilmiş iki Medusa başı, ziyaretçileri büyülüyor. Bu yapı, antik mitolojiden İstanbul’un yer altındaki sırlarına kadar uzanan bir köprü kuruyor.
Medusa
Yunan mitolojisinde yılan başlarıyla kaplı bir Gorgon olarak bilinir ve bakışlarıyla taşa çevirebilme gücü olan bir yaratıktır. Yerebatan Sarnıcı’nda bu figürler, geçmişin ve efsanelerin şehrin altında hala canlı olduğunu hissettirir.
Unutulan sarnıcı 16 yy.da Hollandalı Seyyah Keşfetti
Yerebatan Sarnıcı’nın Avrupalılar tarafından keşfi ve tanıtılması 16. yüzyılın sonlarında olmuştur. Sarnıç, 1545 yılında Venedikli seyyah ve gezgin Petrus Gyllius tarafından keşfedilmiş ve Avrupalılar arasında bilinmeye başlanmış. Gyllius, İstanbul’da Bizans dönemine ait birçok yapıyı incelediği sırasında Yerebatan Sarnıcı’nı da keşfetmiş ve üzerine detaylı bir çalışma yapmış.
P. Gyllius’un sarnıcı keşfetme hikayesi de oldukça ilginçtir. Sultanahmet çevresinde gezerken, evlerin bahçelerinde veya zemin katlarında açılmış kuyu ağzı şeklinde haznelerin sarkıtılan kovalarla su çekildiğini, iple bağlanan karpuzların soğuması için sarkıtılışını ve balık tutulmasına şahit olur.
Sarnıcın üst kısmında kalan etrafı duvarlarla çevrili bahçeli ahşap evlerden birinin avlusundan yerin altına inen gizemli merdivenler olduğunu öğrenir. Seyyah olarak yeni bir keşfi yapmanın heyecanıyla elinde meşale ile taş basamaklı merdivenlerden sarnıca inerek ulaşır. Yardım alarak oldukça zorlu koşullarda sarnıç içerisinde sandalla dolaşarak sütunları inceler.
Elde ettiği bilgileri seyahatnamesinde yayımlamış ve yayınlanan seyahatnamesi Avrupa’da oldukça ses getirmiş.
Efsaneleri
Gözyaşı sembolleri
Yerebatan Sarnıcı içinde yer alan sütunların bazılarının üzerinde taşa oyma şeklinde kabartma süslemelerdir. Bu süslemeler; Tavus Gözü, Sarkık Dal ve Göz yaşı şekillerinden oluşur. Bu şekillerin ortak özelliği, göz yaşına benzemeleridir. Bu görsel özelliği, sarnıcın inşaatında hayatını kaybeden kölelere ithafen olduğu yorumlanır.
Medusa başları
Nereden getirildiği bilinmeyen Medusa Başlarının efsaneleri ise; Mitolojik hikayelere göre, Antik dönemde yeraltı dünyasının dişi canavarı olan üç Gorgona’dan biri olarak kabul edilen Medusa, yılan saçlı olarak betimlenir ve kendisine bakanları taşa çevirme gücüne sahip olduğuna inanılır. Ayrıca büyük yapılar ve özel yerlere konan resim ve heykelleri sayesinde, koruyucu bir rol üstlendiği düşünülür. Sarnıca bu yüzden Medusa başı konulduğu düşünülmektedir.
Günümüze ulaşan bir başka efsaneye göre ise; Medusa, Zeus’un oğlu Perseus’a aşık olur. Medusa; güzelliğiyle dillere destan olmuş, siyah gözleri, uzun saçları ve güzel vücuduyla herkesin beğenisini almaktadır. Ancak bu ilişkiyi kıskanan bir kadın ortaya çıkar. Athena da Perseus’a aşık olmuş ve Medusa’yı kıskanmıştır. Athena, intikam amacıyla Medusa’nın saçlarını yılanlara dönüştürür. Bu olaydan sonra Medusa’nın baktığı herkes, taşa dönüşmeye başlar. Bu durumu kendi lehine kullanmak isteyen Perseus, Medusa’nın başını keser. Medusa’nın başını düşmanlarını taşa çevirmek için kullanır ve başarılı olur. Bu hikaye doğrultusunda Medusa Başları, Bizans döneminde askerlerin kılıç kabzalarına işlenmiş ve sütun kaidelerine ters şekilde yerleştirilmiştir. Böylece, başlar bakanları taş etmemek için daima ters çevrilmiştir.
Sarnıç, dönem dönem özel etkinliklere de ev sahipliği yapıyor. Örneğin, kültürel etkinlikler, konserler, özel sergiler veya özel gece turları gibi etkinlikler düzenleniyor. Ancak hangi etkinliklerin ne zaman yapıldığı, güncel programlara ve etkinlik duyurularına bağlı olarak değişebilir.